Alm. Boxen (n.), Fr. boxe (f.), İng. boxing. Erkekler arasında düzenlenen yumrukla saldırı ve savunmaya dayanan amatör ve profesyonel olarak sıkı kurallara bağlanan bir spor. Boksta esas olan rakibe belden yukarı net vuruşlar yapmak ve rakipten gelen vuruşlara mani olmaktır. Boks, vuruşlarda yaralanmaya mani olmak için, yumuşak bir maddeyle beslenmiş eldivenlerle yapılır. Boks; güç, dayanma, cesaret, kondisyon istiyen bir spor dalıdır. Müsabakalar ringlerde yapılır. Ringler dört köşe olup, içten içe en az 4.90 m, en çok 6.10 m olur. Ringlerin etrafında sıkı bağlanmış ve bezle sarılı halatlar vardır. Bunlar yerden itibaren 40, 80, 130 cm yüksekliğe gerilmek üzere üç sıra halindedir. Ringin dört köşesindeki direkler yaralanmalara mani olmak için yastıklarla takviye edilmiştir.

Boksörlerin ayakkabıları çok hafif olup, profesyonel olanlar belden üstlerine birşey giymezler. Amatör sporcular ise kolsuz fanila giyerler ve eldivenlerinin ağırlığı 225 gramdır. Profesyonellerin eldiven ağırlıkları değişik olmasına rağmen genellikle 170 gr civarındadır.

Boks maçları, 18. yüzyılda ve 19. yüzyılın yarılarına kadar, boksörlerin ağırlıkları ölçülmeden serbest sıklette yapılıyordu. Bu dönemlerdeki boksörlerin çoğu bugünkü ağır siklet kilosundaydı. 1910'da sıkletler konusunda İngiltere ve ABD arasında belli bir anlaşmaya varıldıysa da, Avrupa ve Dünya Boks Birliği aşağıdaki sıkletler üzerinde ancak 1970'te bir anlaşmaya varabildi.

Ağırlık (sıklet) Amatörler Profesyoneller
Kategorileri (kilogram) (kilogram)

Yarı-sinek 48'den az 49,032'den az

Sinek 48-51 49,032-50,801

Horoz 51-54 50,802-53,524

Tüy 54-57 53,525-57,151

Üst-tüy - 57,152-58,966

Hafif 57-60 58,967-61,234

Üst-hafif (yarı-velter) 60-63,5 61,235-63,502

Yarı-hafif (velter) 63,5-67 63,503-66,677

Üst-yarı-hafif (üst-velter) 67-71 66,678-69,852

Orta 71-75 69,853-72,573

Yarı-ağır 75-81 72,574-79,377

Ağır 81-85 79,378-85

Üst-ağır 85'ten yukarı 85'ten yukarı

OLİMPİYATLARIN ALTIN MADALYALI ELDİVENLERİ

48 kg Hafif Sıklet

1968 Francisco Rodriquez Venezüellalı

1972 Gyoergy Gedo Macar

1976 Jorge Hernandez Kübalı

1980 Shamil Sabyrov Sovyet

1984 Paul Gonzales Amerikalı

1988 İvalio Hristow Bulgar

1992 Rogelio Marcelo Küba

51 kg Sinek Sıklet

1964 Fernando Atzorı İtalyalı

1968 Ricardo Delgado Meksikalı

1972 Gheorghi Kostadinov Bulgar

1976 Leo Randolp Amerikalı

1980 Petar Lesov Bulgar

1984 Steven Mc Crory Amerikalı

1988 Kim Kwang-sun Güney Koreli

1992 Choi Chof-su Kuzey Koreli

54 kg Horoz Sıklet

1964 Takao Sakurai Japon

1968 Valeriy Sokolov Sovyet

1972 Orlando Martinez Kübalı

1976 Yong Jo Gu Koreli

1980 Juan Hernandez Kübalı

1984 Mawizio Stecea İtalyalı

1988 Kennedy Mc Kinney Amerikalı

1992 Joel Casamayor Kübalı

57 kg Tüy Sıklet

1964 Stanislav Stepashkin Sovyet

1968 Antonio Roldon Meskikalı

1972 Boris Kousnetsov Sovyet

1976 Angel Herrera Kübalı

1980 Rudi Fınk Doğu Alman

1984 Meldrich Taylor Amerikalı

1988 Giovanni Tarisi İtalyan

1992 Andreas Tews Alman

60 kg Hafif Sıklet

1964 Josef Grudzien Polonyalı

1968 Ronald Harris Amerikalı

1972 Jan Szczepanski Polonyalı

1976 Howard Davis Amerikalı

1980 Angel Herrera Kübalı

1984 Perneli Whitaker Amerikalı

1988 Andreas Zuelow Doğu Alman

1992 Oscar de la Hoya Amerikalı

63,5 kg Üst Hafif Sıklet

1964 Jerzy Kulej Polonyalı

1968 Jerzy Kulej Polonyalı

1972 Ray Seales Amerikalı

1976 Ray Leonard .Amerikalı

1980 Patrizio Oliva İtalyalı

1984 Jerry Page Amerikalı

1988 Viatcheslav Janovski Sovyet

1992 Hektor Vinent Charon Kübalı

67 kg Yarı Sıklet

1964 Marian Kasprzyk Polanyalı

1968 Manfred Wolke İngiliz

1972 Emilio Correa Kübalı

1976 Joehen Bachfeld İngiliz

1980 Andres Aldama Kübalı

1984 Mark Breland Amerikalı

1988 Robert Wangila Kenyalı

1992 Michael Carruth Kübalı

71 kg Üst Yarı Hafif Sıklet

1964 Boris Lagutin Sovyet

1968 Boris Logutin Sovyet

1972 Dieter Kottycsh Alman

1976 Jerzy Rybicki Polonyalı

1980 Armando Martinez Kübalı

1984 Frank Tade Amerikalı

1988 Park Si Hun G.Koreli

1992 Juan Carlos Lemus Garcia Kübalı

75 kg Orta Sıklet

1964 Valeriy Popentschenko Sovyet

1968 Christopher Finnegan İngiliz

1972 Viatcheslav Lemeclev Sovyet

1976 Michael Spinks Sovyet

1980 Jose Gomez Kübalı

1984 Joon Sup Shin Koreli

1988 Henry Maske Doğu Alman

1992 Ariel Hernandez Kübalı

81 kg Yarı Ağır Sıklet

1964 Cosimo Pinto İtalyan

1968 Dan Poznyak Sovyet

1972 Mate Parlov Yugoslav

1976 Leon Spinks Amerikalı

1980 Slobodan Kaçar Yugoslav

1984 Anton Josipovic Yugoslav

1988 Andrew Magnard Amerikalı

1992 Torsten May Alman

91 kg Yukarı Ağır Sıklet

1964 Jeo Frazier Amerikalı

1968 George Foreman Amerikalı

1972 Teofilio Stevenson Kübalı

1976 Teofilio Stevenson Kübalı

1980 Teofilio Stevenson Kübalı

1984 Henry Tiilmen Amerikalı

1988Lennox Lewis Kanadalı

1992 Felik Savon Kübalı

Amatör Süper Ağır Sıklet (1984'ten sonra)

1984 T. Biggs ABD

1988 L. Lewis Kanada

1992 Roberto Balado Mendez Küba

Profosyonel Süper Ağır Sıklet

1964-1967 M. Ali Clay

1970-1973 Jeo Frazier

1973-1974 George Foreman

1974-1978 M. Ali Clay

1978-1980 Lary Holmes

1980-1982 Mike Weaven

1982-1983 Michael Dokes

1983-1984 Tim Witherspoon

1985-1987 Michael Spinks

1987-1990 Mike Tyson

1990-1990 Michel Dauglas

1990-1992 Evander Holyfield

1992- Riddick Bowe

Maç günlerinde boksörler resmen ayarlanmış terazilerde tartılırlar. Kiloları fazla olanlar maç yapamaz.Maç süresi genç ve jüniorlarda iki dakikalık üç raundur. Büyüklerde üç dakikalık üç raund, profesyonellerde üç dakikalık 4-15 raund arasındadır. Raundlar arasında bir dakika ara verilir. Müsabaka ring içindeki hakem tarafından idare edilir. Ayrıca ring kenarında 3 veya 5 adet puan hakemleri vardır. Maçlar gongla başlar, gongla biter.

Kolun ön kısmı, dirsek kafa veya omuzlarla itiş, belden aşağıya, sırta, enseye, başın arka kısmına, böbreklere vurmak, belden aşağı kavramak, yere düşmüş veya kalkmak üzere olan rakibe vurmak yasaktır. Ayrıca rakibi tutup vurmak, belden aşağı eğilmek, kasten yere oturmak, çelme takmak, tekme atmak, ringte konuşmak da yasaklanmıştır. Boksör yediği yumruğun şiddetinden yere düşerse, düştüğü anda ring hakemi birden ona kadar sayar. Kalkmazsa nakavtla yenilmiş sayılır. On dolmadan kalkarsa maça devam edilirSporcuda görülen bazı hallerden dolayı maça devam edemiyeceğine hakem tarafından karar verilebilir.

Nakavtla yenilen boksörü doktor hemen muayene eder. Bu amatör bir sporcu ise bir ay boksa ara verir. Üç ay içinde iki defa bu şekilde yenilmişse üç ay, üç defa yenilmişse son yenildiği tarihten itibaren bir yıl boks maçı yapamaz. Süre bitiminde tekrar muayene edilir.

Her boksörün maç esnasında iki yardımcısı olabilir. Maç esnasında hiç bir suretle yardımda bulunmazlar.Yalnız, boksöre maçı terk etmesi için havlu veya süngeri ringe atabilir.

Sonuçlar:

Puanlı galibiyet: Üç raund sonunda en çok puan alan boksör galiptir. Puanlar "omuzla atılan üç net yumruk 1 puan olarak" hesaplanır. Nakavtta; boksör aldığı bir darbe sonucu yere düşmüş ve orta hakem ona kadar saydığı halde maça devam edememişse, diğer boksör galiptir. Ayrıca sert yumruk alan boksöre, rakibi diğer köşeye gönderilerek, 8'e kadar sayılır. Devam edebilecek durumdaysa maça devam edilir. Devam edemeyecek durumdaysa hakem maçı durdurabilir. Hakem kararı, boksör maça devam edemeyecek duruma geldiğinde hakemin karar vermesidir. Bu durumda diğer boksör galip ilan edilir. Diskalifiye, orta hakemin kaideyi ihlal eden boksörü oyun harici bırakmasıdır. Abondene, boksör veya yardımcısının diğer boksörün üstünlüğünü kabul edip maçı terk etmesidir. Hükmen galibiyet ise herhangi bir sebeple rakibin maça çıkmamasıdır.

BOLİVYA;

DEVLETİN ADI Bolivya Cumhuriyeti

BAŞŞEHRİ .La Paz-Hükümet Merkezi Sucre

NÜFUSU 7.528.000

YÜZÖLÇÜMÜ 1.098.581 km2

RESMİ DİLİ İspanyolca

DiNİ Hıristiyan

PARA BİRİMİ Bolivya Pezosu

Güney Amerika devletlerinden birisi. Batısında Şili ve Peru, kuzey ve doğusunda Brezilya, doğusunda Paraguay, güneyinde Arjantin yer alır.

Tarihi

Bolivya'nın ilk tarihi hakkındaki bilgiler, Tiahuanaaco bölgesinde Titicaca Gölünün kuzey tarafındaki kalıntılar incelenmek suretiyle elde edilmeye başlanmıştır. Burada, yapılan kazılar sonucu M.S. 100 ile 600 yılları arasına ait olduğu tahmin edilen ileri bir medeniyetin birçok kalıntıları bulunmuştur. Bugünkü Bolivya'da yaşayanların çoğunluğunu teşkil eden Aymarslar muhtemelen bu medeniyeti kuranların torunlarıdır. On beşinci asır ortalarına doğru şimdiki Peru tarafından gelen İnkalar, Aymarsların bir kısmını yenerek Bolivya'nın Altiplano bölgesini ele geçirdiler. Ancak Aymarslar yakın dağlara yerleştiler ve İnkalar ile anlaşarak orada yaşamaya başladılar. Dağı kendi etkileri altına aldılar. 1531'de Francisco Pizarro komutasında buraya gelen İspanyollar, İnkalarla yaptıkları savaşlar sonucu 1528'de Bolivya'nın tamamını ele geçirdiler.

İspanyollar 16. asırda dillere destan olan zengin gümüş yataklarında yerlileri ve Afrika'dan getirilen zencileri köle olarak çalıştırdılar. 1650 yılında koloninin merkezi olan Potosi şehri 150.000 nüfusu ile Latin Amerika'nın en büyük şehriydi. İspanyolların yerli halka yaptıkları idari baskılar üzerine 17 ve 18. asırda bir dizi siyasi ihtilal vukua gelmiştir. 1780 yılında bir grup yerli, La Paz liderliğinde isyan ettiler ve gerilla savaşları yaptılarsa da yenilerek bir çoğu yok edildi. İlk bağımsızlık hareketi, 1809 yılında başlatıldı ve bağımsızlık ilan edildi. Ancak İspanyolların bağımsızlığı kabul etmemesi üzerine başlayan uzun savaşlar sonucunda, 1825 tarihinde İspanyollar Bolivya'nın bağımsızlığını kabul etmek zorunda kaldılar. Bolivyalılar bir cumhuriyet idaresi kurdular ve Chaguisaca şehrini Sucre ismi ile başşehir yaptılar.

1883 yılına kadar süren savaşta Bolivya ve Peru, Şili'ye yenildi ve Bolivya Büyük Okyanus kıyılarını Şili'ye bırakmak zorunda kaldı. Yaptığı savaşları kaybedince, 1903'te Acre bölgesini Brezilya'ya, Chaconun bir bölümünü 1932'de Paraguay'a bıraktı. Ülke çeşitli iç karışıklıklar içinde uzun müddet çalkalandı. Bir ara madenler 1952'de devletleştirildi ise de 1966'da tekrar özel sektöre devredildi. 1974'te yapılan fiyat ayarlamaları ülkede büyük karışıklıklar çıkmasına sebeb oldu. Yüzlerce yerli öldürüldü. 1976'da ordu idareye el koyarak yönetimi ele aldı. Nihayet çeşitli karışıklıklardan sonra ordunun 1982 yılı Temmuzunda, General Guido Vildoso'yu Cumhurbaşkanlığına getirmesi ile durum sakinleşti.

Fiziki Yapı

Bolivya, göze çarpan farklı bir yapıya sahip olup, üç büyük bölgeye ayrılır. Birincisi:Sayısız kıvrımları, tepelerini örten karlar ile Ilkampane'de 7.000 metreye yaklaşan yükseklikleri ile harika bir güzelliği olan And Dağ bölgesidir. And Dağları Bolivya'da 640 km uzanırlar. Cordillera Occidental Dağları ile Cordillera Criental Dağları arasında 4000 ila 4500 m yükseklikte Altiplano Platosu uzanır. Bolivya halkının çoğu burada yaşar.

İkinci büyük bölge, birçok meskun vadilerle kesilen dağların doğu bölgesinden ibarettir. Bu bölge iki kısma ayrılır. Birincisi, normal sıcaklıklar, az miktarda yağmurlar ve kısır bitkilerin, karakterize ettiği vadilerdir. İkincisi ise kuzeye ve kuzeydoğuya yönelen yarı tropik iklimle, bol bitkilerin karakterize ettiği alçak vadilerdir.

Bolivya'nın üçüncü bölgesi, ülkenin üçte ikisinden daha fazla yer kaplayan düz arazilerdir. Alçak arazilerin güneydoğu kısmını Bolivya'nın en büyük vadisi olan Gron Chaco Vadisi teşkil eder. Bu bölge zengin petrol yatakları bulunmasına rağmen çok az gelişmiştir. Chaco Vadisinin kuzey tarafında tropikal ovalar uzanır, burada sık yeşillikler ve pampa ağaçları bulunur.

Nehirler ve göller: En önemli nehri Desagudero'dur ve deniz seviyesinden 3500 m yukarıdan aşağı doğru akar. En önemli gölü Titicaca Gölüdür. Başka nehirler varsa da önemsizdir.

İklimi

Tropik iklim bölgesinin girişinde yer alan Bolivya'nın yüksek yaylalarında dikkate değer soğuklar; alçak bölgelerinde ise bunaltıcı sıcaklar göze çarpar. Altiplano bölgesi, rüzgarların ve yağışın az olduğu bir bölgedir. Yıllık sıcaklık ortalama 10°C'dir. Bu sıcaklık Cochabamba'da -20°C'ye kadar düştüğü gibi, Sucre'de de 18°C'ye kadar çıkar. Ancak Yungas Vadisi ve düz araziler fazla miktarda yağmur alırlar. Güneyden esen soğuk "Surazos" rüzgaları sıcak ve kurak havayı yumuşatırlar. Chaco bölgesi sıcak ve yaz müddeti boyunca kuraktır. Kışın ise bol yağışlıdır.

Tabii Kaynakları

Bitki örtüsü Bolivya'nın iklimine ve yüksekliğine göre değişir. 4500 metrenin üzerindeki bölgelerde çok az bitki bulunup birçok yerler ağaçsızdır. Altiplano bölgesinde kerestelik az miktarda ağaç, diken ve yosunlu bitkiler bulunduğu gibi, sert otlar da bulunur. Okaliptüs (Sıtma ağacı)yetiştirilir. Yükseklik alçaldıkça, bitki miktarı ve türleri artar. Kuzeydoğuda sık tropikal yağış ormanları bulunur. Bu ormanlarda sedir, maun ve palmiye gibi sert ağaçlar vardır.

Hayvanlardan, alpaka, kartal, kondor, maymun, jaguar, puma bir çok çeşit yılan, çeşitli kuş ve renkli papaganlar ülkenin çeşitli yerlerine dağılmışlardır. Balıkçılık da önemli bir gelir kaynağıdır.

Bolivya maden ocakları bakımından oldukça zengindir. Gümüşle beraber bulunan zengin kalay yatakları, bizmut, kurşun ve diğer metaller, Altiplano vadisinden çıkarılır. Gerçek bir gümüş dağı, Altiplano bölgesindeki Potesi tepesinde bulunmaktadır. Dikkate değer miktarda tungsten, çinko, bakır, antimon ve altın bulunur. Chaco bölgesinde petrol yatakları bulunmuştur.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Bolivya'da halkın yarıdan fazlası yerlidir. Üçte biri de "Cholos" diye bilinen beyazların dedeleri ile yerlilerin karışımıdır (Melezdir). Önemli yerli grubu olan Aymarslar, vadilerde ve Altiplano bölgesinin bazı kesimlerinde yaşarlar. Cholos kabilesi Bolivya'daki en renkli ve çeşitli gelenekleri olan kabiledir.

Nüfusun % 15'i beyazdır. İspanyol asıllıdır. Bunların bir kısmı yerlilerle melezleşmişlerdir. İspanyolca resmi dil olmasına rağmen, nüfusun ancak % 36'sı günlük olarak bu dili konuşmaktadır. İspanyolca konuşanlar aynı zamanda Aymarsların veya Queshuaların dillerini konuşurlar. Ülkenin % 95'i Katoliktir. Halkın % 60'ı kırsal bölgelerde, % 40'ı da şehirlerde yaşar. Çok az sayıda zenci vardır. Başşehri olan La Paz ve Sucre, Potesi, Oruti ve Santa Cruz şehirleri önemli şehirleridir. İlk öğretim mecburidir. Halkın % 65'i okuma-yazma bilmemektedir.

Siyasi Hayat

Bağımsız bir Cumhuriyet olan Bolivya'da siyasi hayat, sık sık olan askeri darbeler yüzünden kesintiye uğramıştır. Halkın seçtiği devlet başkanı bakanlar kurulu ile yürütme yetkisini elinde tutar. Yasama yetkisi ise Temsilciler Meclisi ve Senatodan kurulu 157 üyeli Ulusal Kongre'nin elindedir. Ülkenin yönetim merkezi La Paz, yargı merkezi Sucre'dir.

Ekonomi

Bolivya ekonomisinin temeli madenciliğe dayanır. İspanyollar uzun süre gümüş, kalay, bakır gibi önemli madenleri kendi memleketlerine taşımışlardır. Şu anda Bolivya, mineral bakımından zengin ülkeler arasındadır. On dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde gümüş madenleri işletilmiş, 20. yüzyılın başlarında da kalay işletmeciliği gümüşün yerini almış ve Bolivya'nın ihraç ürünlerinin başı olmuştur. Kalay üretimi bakımından dünyada ikincidir.

Tarım: Çalışan nüfusun üçte ikisi tarımda istihdam edilmesine rağmen, ülke gıda ihtiyacının mühim bir kısmını ithal etmektedir. Patates, arpa, kahvaltıda yenilen bir hububat olan quinua yüksek yerlerde yetişen başlıca ürünlerdir. Nohut, buğday, mısır, Altiplano bölgesinde yetiştirilir. Yungos bölgesinde mısır, buğday, yeşil sebze ve meyve üretimi yapılır.

Sanayi: Siyasi istikrarsızlık sanayinin gelişmesine mani olmakta ve kaynakların değerlendirilmemesine yol açmaktadır. Başlıca ürünleri rafine petrol, işlenmemiş şeker ve at etidir. Gemi yapımı, mobilyacılık, tekstil ürünleri sınırlıdır. Son yıllarda madenleri işletmeye yönelik fabrikaların yapımına ağırlık verilmiştir.

Ulaşım: Denize kıyısı olmayan Bolivya'da ulaşım hava, kara ve demiryolu ile sağlanmaktadır. Ulaşıma elverişli su yollarının toplam uzunluğu 14.500 km civarındadır. La Paz ve Santa Cruz'da milletlerarası hava alanları vardır.