Alm. Adsorption, Fr. Adsorption, İng. Adsorption. Katı maddelerin, elektriksel ve kimyâsal özelliklerine göre gazları veya çözünmüş maddeleri yüzeylerine çekerek birkaç molekül kalınlığındaki tabakalar hâlinde tutması olayı. “Adsorbsiyon” veya “yüze tutma” olarak da bilinir. Bütün katı maddelerin, gaz ve sıvı maddeleri yüzeylerinde tutup yapıştırması özelliği mevcuttur. Odun kömürü en yaygın bilinen yüze tutucu maddedir. Adsorbsiyon, katının yüzeyinde meydana gelen özel bir yoğunlaşma olayı olarak düşünülebilir. Tuz eriyiğine batırılan katı bir cisim, eriyikteki tuzun bir kısmını yüzeyine çeker. Fuksin boyası eriyiğine batırılan odun kömürünün, eriyiği renksiz bırakması adsorbsiyona tipik bir misâldir.

Bir maddenin adsorbsiyon kâbiliyeti yüzeyinin büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Çok ince toz hâline getirilmiş maddelerin yüzeyleri, aynı miktardaki maddenin kristal durumundaki yüzeyinden milyonlarca defâ daha büyüktür. Toz hâlindeki bir gram kömürün yüzeyi 200 cm2dir.

Birçok maddenin boyar maddelerle boyanması adsorbsiyon olayına dayanır. Boyar maddelerin çoğu gevşetilmiş elektronlara sâhip olduklarından katı yüzeylere kolayca tutunurlar. Renk gidermede de adsorbsiyon olayından faydalanılır. Şeker ve alkaloid fabrikasyonlarında meydana gelen sarı ve kahverengi ekstrelerin, renklerinin giderilmesi için aktif kömür, ağartıcı toprak, mikroskobik diatome kabukları (kieselgur) kullanılır. Bu maddelerin yüzeyleri fevkalâde büyük olduğu gibi suda da çözünmezler. Renginin giderilmesi istenen bir çözelti, aktif kömür tozu ile çalkalanır veya ısıtıldıktan sonra aktif kömür üzerinden süzülürse elde edilen çözelti renksiz olur. Organik maddelerin havasız bir yerde ısıtılmasıyla sanâyide kullanılan amorf ve geniş yüzeyli kömür miligram madde başına iki metrekareye kadar olan yüzeylerinde, çeşitli aktif maddeler, boyalar, kokulu maddeler, sis ve zehirli gazlar adsorbe edilerek tutulur.

Kan kömürü, kemik kömürü ve odun kömürü bu maksatlarla kimyâ sanâyiinde fazla miktarda kullanılır. Ayrıca gaz maskelerinin süzgeçlerinde ve barsaklardaki bakteri ve zehirlerin tutulması için “adsorbsiyon kömürü” adıyla ilâç olarak da kullanılır. Aktif kömür, odunların havasız bir yerde 500°C’ye kadar ısıtılması sonucu elde edilir. Su arıtma cihazlarında da, sudaki bulanıklığı, bilumum koku ve gazları (özellikle kloru), organik maddeleri ve bakterileri tutar.

Bir maddeyi adsorbe etmiş olan bir adsorbsiyon maddesi üzerine, saf çözücü ilâve edilmek suretiyle adsorbe edilmiş maddeyi çözmek mümkündür. Buna “elüe etmek” denir. Yüze tutucu maddeler tarafından adsorbe edilmiş olan boyar maddeler, yoğun çözücülerle elüe edilerek ayrı ayrı alınabilir. Çözücünün uçurulmasıyla da saflaştırılmış olur.