Alm. Biogas (n.), Fr. Biogas (m.), İng. Biogas. Organik artık ve hayvan gübrelerinden elde edilen gaz. Biyogaz bir enerji kaynağıdır. Her geçen yıl enerji elde edilmesinin güçlüğü ve pahalılığı insanları başka sahalarda enerji kaynağı aramaya sevk etmiştir. Bilim adamları bu hususta devamlı çalışmaktadır. Son yıllarda hayvan gübrelerinden faydalanma düşünceleri, çeşitli devletlerde tatbikat safhasına konmuştur. Bugün bilhassa İsrail ve Almanya köylerinde hayvan gübrelerinden biyogaz elde edilmekte ve evlerde yakıt olarak kullanılmaktadır. Bazı devletlerde biyogazla işleyen santrallar bile yapılmıştır.

Biyogaz, biyolojik humus gazıdır. Bu gaz, hava ile irtibatı kesilmiş, özel kaplardaki organik artıkların ve ahır gübresinin metan bakterileri yardımıyle iyice fermante olması sonucunda meydana gelir. Bunun bileşimi yaklaşık olarak % 60-62 metan ve % 40-38 karbondioksittir. Fermante kaplarındaki sap, saman, gübre ve organik döküntü maddelerindeki ve çöplerdeki metan bakterileri yardımıyla fermantasyona uğrayan madde, selülozdur. Fermantasyondaki iki husus dikkat çekicidir. Biri, bu işlemin sonunda organik artıkların havayı kirletmesi ortadan kalkmaktadır. İkincisi ise azot ve fosfor miktarlarını kaybetmeyen gübre, bitkiler tarafından daha kolay alınabilecek küçük moleküller haline gelmektedir. Hayvan gübresinin üç metreküpünden 100 metreküp biyogaz elde edilir.

Türkiye'de mayalandırılmış organik hayvan ve bitki artıklarından biyolojik gübre elde etme çalışmaları (biyogaz elde etme)Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından organize edilmektedir.Yapılan araştırmalara göre; iki öküzü ve ineği, bir atı, bir eşeği, 10 koyunu olan bir çiftçi, senede 23 ton gübre elde edebilmektedir. Bu aile ton başına 80 m3, toplam ise 1840 m3 biyogaz istihsal edebilecektir. Yine günde ortalama 7 m3 biyogazla, sekiz kişilik bir çiftçi ailesinin üç öğün yemek pişirme, temizlik, aydınlatma ve iki odayı ısıtma ihtiyaçları karşılanabilir. Bir metreküplük biyogaz, 60 Watt değerindeki fitilli bir lambayı 7 saat müddetle yakabilmekte; 4 kişilik bir ailenin üç öğün yemeğini pişirebilmekte, 2 beygir gücündeki bir motoru bir saat müddetle çalıştırabilmektedir.

Bir metreküp biyogazın sağladığı ısı miktarı, 0,62 litre gazyağına, 1,46 kg odun kömürüne, 3,47 kg oduna, 0,43 kg bütan gazına, 12,3 kg tezeğe, 1,18 m3 hava gazına eşdeğerdir. Bunun yanında gübre ziyan olmayacağı gibi, yaklaşık % 25 kalite değeri artışı ile 30 tona yakın gübreye eşdeğer gübre elde edilebilir.

Ülkemizde yılda ortalama 60 milyon ton sığır, 40 milyon ton koyun, bir milyon ton da kümes hayvanları gübresi hasıl olmaktadır. Bir sığırın gübresinden yılda 90 metreküp, bir koyunun gübresinden 50 metreküp ve bir kümes hayvanından iki metreküp biyogaz elde edilebilmektedir. Yapılan hesaplamalar. Türkiye'de yılda yaklaşık 4 milyar 800 milyon metreküp biyogaz elde etmenin mümkün olabileceğini göstermektedir. Bu neticeye göre, biyogaz projesinin yaygınlaştırılması halinde, önemli ölçüde enerji tasarrufu sağlanabilecektir.

Yapılan bir başka araştırmaya göre bugün Türkiye'de bilhassa Anadolu'nun kırsal bölgelerinde hayvan gübrelerinin tezek halinde yakılmasından yılda ortalama 150 milyon ton kaybımız olduğu, her tezeğin yanışında bir tezeğin 5 katı gübrenin yok olduğu ve biyogaz gibi her türlü ısıtma, aydınlatma, pişirme, soğutma cihazlarında; yakıtla çalışan bütün araçlarda ve içten yanmalı motorları çalıştırmada kullanılabilme özelliği taşıyan bir enerjiden de mahrum kaldığımız belirtilmektedir.

Bu neticeler elde edildikten sonra Türkiye'de biyogaz tesislerinin kurulmasına önem verilerek 1962 yılından bu yana büyük gelişme kaydedilmiştir. Başta Karadeniz bölgesi olmak üzere Samsun, Trabzon, Artvin, Rize ve Giresun'da 100'e yakın biyogaz tesisi kurulmuştur. Ayrıca Ankara'nın 20 ilçesinde de yüzden fazla tesis kurulmuştur. Bunlardan başka Afyon ve Elazığ'da da biyogaz tesisleri bulunmaktadır.