Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi, Avrupa Birliği vatandaşlarının temel haklarını ve vatandaşlarına karşı sorumluluklarını düzenleyen bir belgedir. Avrupa Birliğinin anayasası niteliğinde olan Temel Haklar Bildirgesi, 13-14 Ekim 2000'de Fransa'nın Biarritz kentinde gerçekleşen Avrupa Birliği zirvesinde, devlet ve hükümet başkanlarının bilgisine sunulmuş ve onaylanmıştır. Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi'nin kısaltılmış ve yalınlaştırılmış bazı maddeleri şunlardır:

Avrupa halkları, aralarında daha yakın bir birlik oluşturmak için ortak değerlere dayalı barışçı bir geleceği paylaşmaya kararlıdır.

Avrupa Birliği, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ilkelerine dayanır.

Avrupa Birliği, ortak değerlerin korunması ve geliştirilmesine katkıda bulunurken Avrupa halklarının gelenek ve kültürlerinin korunmasına da saygı gösterir.

Bu amaçla toplumsal ilerlemeyle bilimsel ve teknolojik gelişmeler ışığında temel hak ve özgürlüklerin daha açık bir şekilde ortaya konulması ve korunup güçlendirilmesi gerekir. Avrupa Birliği, aşağıda belirtilen hak, özgürlük ve ilkeleri tanımaktadır:

BÖLÜM I

ONUR

Madde 1. - İnsanlık onuru

İnsanlık onuru çiğnenemez, bu onura saygı gösterilmeli ve korunmalıdır.

Madde 2. - Yaşama hakkı

1. Herkesin, yaşama hakkı vardır.

2. Hiç kimse, ölüm cezasına çarptırılmamalı ya da idam edilmemelidir.

Madde 3. - Kişinin bedensel ve ruhsal dokunulmazlık hakkı

1. Herkes, kendi bedensel ve ruhsal dokunulmazlığına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.

2. Tıp ve biyoloji alanlarında yapılan çalışmalar, özgürce ve bilinçli olarak rıza gösteren kişilerle gerçekleştirilebilir. Bu amaçla, insan bedeni ve organları ticari bir kazanç kaynağı hâline getirilemez.

Madde 4. - İşkence, insanlık dışı, alçaltıcı muamele ya da ceza yasağı

Hiç kimseye işkence, insanlık dışı alçaltıcı muamele ya da ceza uygulanmamalıdır.

Madde 5. - Kölelik ve zorla çalıştırılma yasağı

1. Hiç kimse, kul ya da köle olarak tutulamaz.

2. Hiç kimse zorla çalıştırılamaz.

3. İnsan kaçakçılığı yasaktır.

BÖLÜM II

ÖZGÜRLÜKLER

Madde 6. - Özgürlük ve güvenlik hakkı

Herkes, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkına sahiptir.

Madde 7. - Özel ve aile yaşamına saygı

Herkes, özel ve aile yaşamına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.

Madde 8. - Kişisel bilgilerin korunması

Herkes, kendisine ilişkin kişisel bilgilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir.

Madde 9. - Evlenme ve aile kurma hakkı

Herkes evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir.

Madde 10. - Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü

Herkes, düşünce, din ve vicdan özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak din ya da inancını değiştirme özgürlüğünü tanır. Herkes din ya da inancını tek başına ya da toplu olarak yaşayabilir. Toplum içinde yaşayan her birey açık ya da gizli olarak ibadet etme, öğretme, uygulama ve bunları gereklerine uyun biçimde açığa vurma özgürlüğüne sahiptir.

Madde 11. - İfade ve haber alma özgürlüğü

Herkesin, ifade özgürlüğü vardır. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ulusal sınırlarla kısıtlanmaksızın bir görüşe sahip olma, haber ve düşünceleri elde etme ve bunları ulaştırma özgürlüklerini içerir. Basın özgürlüğüne saygı gösterilmelidir.

Madde 12. - Toplanma ve örgütlenme özgürlüğü

Herkes, barışçıl bir biçimde toplanma özgürlüğüyle her düzeyde, özellikle siyaset, sendika ve yurttaşlıkla ilgili konularda örgütlenme özgürlüğü hakkına sahiptir.

Madde 13. - Sanat ve bilim özgürlüğü

Sanat etkinlikleri ve bilimsel araştırmalar kısıtlanamaz. Akademik özgürlüğe saygı gösterilmelidir.

Madde 14. - Eğitim hakkı

Herkes, eğitim görme, mesleki ve sürekli eğitimden yararlanma hakkına sahiptir. Bu hak, serbest zorunlu eğitim görme hakkını da içerir.

Madde 15. - Meslek seçme ve çalışma hakkı

Herkes, çalışma ve serbestçe seçilmiş ya da kabul edilmiş bir mesleği uygulama hakkına sahiptir. Üye devletlerin ülkelerinde çalışma izni almış olan üçüncü dünya ülkelerinin vatandaşları, birliğe üye olan ülke vatandaşlarının çalışma koşullarından eşit olarak yararlanma hakkına sahiptir.

Madde 16. - Ticari etkinlikte bulunma özgürlüğü

Topluluk hukuku, ulusal yasalar ve uygulamalara göre kişilere ticari etkinlikte bulunma özgürlüğü tanınır.

Madde 17. - Mülk edinme hakkı

Herkes, yasal olarak elde ettiği mülküne sahip olma, kullanma, elden çıkarma ve miras bırakma hakkına sahiptir.

Madde 18. - Sığınma hakkı

Sığınma hakkı, 28 Temmuz 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ve sığınmacıların

statüsüne ilişkin 31 Ocak 1967 tarihli protokol kuralları göz önüne alınarak ve Avrupa Topluluğunu kuran antlaşmaya uygun olarak güvence altına alınmalıdır.

Madde 19. - İhraç, sınır dışı ya da iade etme yasağı

Toplu sınır dışı etmeler yasaktır. Hiç kimse ölüm cezası, işkence, başka insanlık dışı, alçaltıcı muamele ya da cezaya tâbi tutulması konusunda ciddi bir tehlikenin bulunduğu bir devlete geri gönderilemez ya da sınır dışı edilemez.

BÖLÜM III

EŞİTLİK

Madde 20. - Yasa önünde eşitlik

Herkes yasa önünde eşittir.

Madde 21. - Ayrımcılık yasağı

1. Cinsiyet, ırk, renk, etnik ya da toplumsal köken, kalıtımsal özellikler, dil, din ya da inanç, siyasi ya da başka herhangi bir görüş, bir ulusal azınlığın üyesi olma, hususiyet, doğum, malüliyet, yaş ya da cinsel eğilim gibi herhangi bir nedenle ayrımcılık yapılması yasaktır.

2. Avrupa Topluluğunu kuran antlaşma ve Avrupa Birliği Antlaşması'nın uygulanması kapsamı çerçevesinde ve söz konusu antlaşmaların özel hükümleri saklı kalmak üzere milliyet nedeniyle her türlü ayrımcılık yasaktır.

Madde 22. - Kültürel, dinsel ve dilsel çeşitlilik

Birlik kültürel, dinsel ve dilsel çeşitliliğe saygı gösterir.

Madde 23. - Erkekler ve kadınlar arasında eşitlik

Erkekler ve kadınlar arasında eşitlik; istihdam, çalışma ve ücret dâhil olmak üzere bütün alanlarda sağlanmalıdır.

Madde 24. - Çocuk hakları

1. Çocuklar, kendi refahları için gerekli olan koruma ve özenden yararlanma hakkına sahiptir. Görüşlerini serbestçe ifade edebilirler. Bu görüşler, kendi yaşları ve olgunluk düzeylerine uygun olarak kendilerini ilgilendiren konularda dikkate alınır.

2. Kamu makamları ya da özel kuruluşlarca çocuklarla ilgili olarak yapılan bütün işlemlerde, çocuğun çıkarlarının en iyi biçimde korunmasına öncelik verilmelidir.

3. Her çocuk, kendi çıkarlarına aykırı olması dışında anne ve babasının her ikisiyle düzenli olarak kişisel ve doğrudan ilişkisini sürdürme hakkına sahiptir.

Madde 25. - Yaşlıların hakları

Birlik, yaşlıların onurlu ve bağımsız bir yaşam sürdürme, toplumsal ve kültürel yaşama katılma haklarını tanır ve onlara saygı gösterir.

Madde 26. - Engellilerin toplumla bütünleştirilmesi

Birlik, engelli kişilerin bağımsızlıklarını, toplumsal ve mesleki yaşamla bütünleştirilmelerini ve toplum yaşamına katılmalarını sağlamaya yönelik önlemler alınmasını gerekli görür.

BÖLÜM IV

DAYANIŞMA

Madde 28. - Toplu sözleşme görüşmeleri yapma ve eylem hakkı

İşçiler ve iş verenler ya da bunların ilgili kuruluşları, ulusal yasalar ve uygulamalara göre uygun düzeylerde toplu sözleşmeleri görüşme, imzalama ve grev eylemi dâhil olmak üzere kendi çıkarlarını korumak için ortak eylem yapma hakkına sahiptir.

Madde 29. - İşe yerleştirme hizmetlerinden yararlanma hakkı

Herkes, işe yerleştirme hizmetinden ücretsiz olarak yararlanma hakkına sahiptir.

Madde 30. - Haksız işten çıkarmaya karşı koruma

Her işçi, topluluk hukuku, ulusal yasalar ve uygulamalara göre haksız işten çıkarmaya karşı korunma hakkına sahiptir.

Madde 35. - Sağlık hizmetleri

Herkes, ulusal yasalar ve uygulamalarda belirtilen şartlar çerçevesinde koruyucu sağlık hizmetlerinden yararlanma ve tıbbi tedaviden yararlanma hakkına sahiptir. Bütün birlik politikaları ve etkinliklerinin tanımlanmasında ve uygulanmasında yüksek düzeyde bir insan sağlığı koruması sağlanmalıdır.

Madde 37. - Çevresel koruma

Yüksek düzeyde bir çevre koruması ve çevre kalitesinin iyileştirilmesi, birliğin politikalarına dâhil edilmeli ve sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak sağlanmalıdır.

Madde 38. - Tüketiciyi koruma

Birlik politikaları, yüksek düzeyde tüketici koruması sağlamalıdır.

BÖLÜM V

VATANDAŞLIK HAKLARI

Madde 39. - Avrupa Parlâmentosu seçimlerinde oy kullanma ve aday olma hakkı

Birliğin her vatandaşı, ikamet ettiği üye devlette, bu devletin vatandaşlarıyla aynı koşullar altında Avrupa Parlâmentosu seçimlerinde oy kullanma ve aday olma hakkına sahiptir. Avrupa Parlâmentosu üyeleri genel, serbest ve gizli oyla doğrudan seçilir.

Madde 40. - Yerel seçimlerde oy kullanma ve aday olma hakkı

Birliğin her vatandaşı, ikamet ettiği üye devlette, bu devletin vatandaşlarıyla aynı koşullar altında yerel seçimlerde oy kullanma ve aday olma hakkına sahiptir.

Madde 42. - Belgelere erişme hakkı

Birliğin bütün vatandaşları ya da bir üye devlette ikamet eden ya da yasal adresi o ülkede bulunan bütün gerçek ya da tüzel kişiler, Avrupa Parlâmentosu, Konsey ve Komisyon belgelerine erişme hakkına sahiptir.

Madde 43. - Kamu denetçisine başvuru hakkı

Birliğin bütün vatandaşları ya da bir üye devlette ikamet eden ya da yasal adresi o ülkede bulunan bütün gerçek ya da tüzel kişiler, adli görevleri çerçevesinde hareket eden Adalet Divanı Bidayet Mahkemesi dışında olmak üzere topluluk kuruluşları ya da organlarının etkinliklerinde karşılaşılan kötü yönetim vak'alarını birlik kamu denetçisine havale etme hakkına sahiptir.

Madde 44. - Dilekçeyle başvurma hakkı

Birliğin bütün vatandaşları ya da bir üye devlette ikamet eden ya da yasal adresi o ülkede bulunan bütün gerçek ya da tüzel kişiler, Avrupa Parlâmentosu'na dilekçeyle başvurma hakkına sahiptir.

Madde 45. - Dolaşım ve oturma özgürlüğü

Birliğin her vatandaşı, üye devletlerin ülke sınırları içinde serbestçe hareket etme ve oturma özgürlüğüne sahiptir.

BÖLÜM VI

ADALET

Madde 47. - Hukuksal yollara başvurma ve adil yargılanma hakkı

Birlik hukukunca güvence altına alınan, hakları ve özgürlükleri ihlâl edilen herkes, bir mahkemede etkili bir hukuksal yola başvurma ve adil olarak yargılanma hakkına sahiptir.

BÖLÜM VII

GENEL HÜKÜMLER

Madde 51. - Kapsam

Bu bildirgenin hükümleri, yalnızca birlik hukukunu uyguladıklarında, üye devletlere yöneliktir.

Madde 52. - Teminat altına alınan hakların kapsamı

Bu bildirgede kabul edilen hak ve özgürlüklerin kullanılmasına getirilecek her türlü sınırlandırma yasada öngörülmeli; bu hak ve özgürlüklerin özüne saygı göstermelidir.