Alm. Kryptologie (f), Fr. Cryptologie (f), İng. Cryptology. Haberlerin şifrelendirilmesi, şifrelendirilmiş haberlerin çözülmesi. Kriptoloji, gizli haberleşmenin ilmidir. Birbirine zıt iki bölümden ibârettir. Dost haberleşmesinin ve düşman haberleşmesinin anlaşılması. Birinci kısım, haberleşme bilgilerinin istenmeyen kimseler tarafından elde edilmesini önler. Burada haberleşmenin şifrelendirilmesi veya elde edilmesini önleme bakımından hızlı iletilmesi gibi metodlar kullanılır. Karşı haberleşmenin anlaşılması ise, çeşitli şifre çözümü metodlarına sâhiptir. Burada yalnız yazılı haberleşmenin gizli şekle getirilmesi ve çözüm yollarından bahsedilecektir.

1. Kullanış yeri: Genellikle ülkeler arasında bilhassa harp zamanında ve dış siyâsetin tesbitinde önemli bir haber kaynağıdır. Târihte en meşhur örneklerden biri Zimmermann Telgrafı’dır. Ozamanın Alman Dışişleri Bakanı Arthur Zimmermann, çektiği 17 Ocak 1917 târihli bu telgrafla Meksika’ya, ABD ile savaşa girdiğinde Texas, New Mexico ve Arizona eyaletlerini teklif etmekteydi. İngiltere bu telgrafı ele geçirip ABD’ye iletmiş ve bir ay sonra da ABD harbe katılmıştır.

Kriptoloji, ayrıca kaçakçılar ve at yarışlarında kumar oynayanlar tarafından kullanıldığı gibi, nâdir de olsa ticârî hayatta faydalı olmaktadır.

2. Sistemi: Yaygın iki tür sistemi vardır. Şifreleme sisteminin birinde kelime, cümle, hece, sayı ve harflere bunların gizli karşılıkları getirilir. Ancak bunlar çok uzun listeler teşkil ettiğinden lugat şeklinde şifre kitapları hazırlanır. Diğer sistemde ise karşılık bulma, bir tekniğe göre yapıldığından sistem ezberlenebileceği gibi bir sayfaya sığdırılabilir veya makina kullanılarak otomatik hâle getirilebilir.

Sistematik şifreleme: İki bölümden ibârettir. Biri değişmeyen kelimeler, diğeri de özel anahtar kelimelerdir. Alfabedeki harf sırası değiştirilerek yeni bir sıra üretilir. Bunun için meselâ anahtar bir kelime seçilir: REHBER. Daha sonra tekrâr eden harfler silinir REHB. Buna ilâveten alfabe harfleri ilâve edilir. Bu arada tekrar edilen harfler silinir: REHBACDFGIİJKLMNOÖPSŞTUÜVYZ. Diğer bir tür yeni alfabe üretme şeklinde ise bir anahtar kelime seçilir: ANSİKLOPEDİ. Tekrar olanlar silinir ve alfabede kalan harfler alt sıralara ilâve edilir:

ANSİKLOPED

BCÇDFGHIJM

ÖRŞTUÜVYZ

Daha sonra kolon tarzında yazılarak:

ABÖNCRSÇŞİDTKFULGÜOHVPLYEJZDM

yeni bir alfabe düzeni elde edilir.

Sistematik şifrelemede kullanılan diğer bir metod da, anahtar kelime yazılır, altına harflerin alfabedeki sırasına göre numaralama yapılır. Alt sıralara ise mesaj yazılır. Anahtar kelime “elektrik” alınarak.

ELEKTRİK

16248735

GİZLİBEL

GELERİAC

ELEYAK

yazılır. Daha sonra bu kolonlar numara sırasına göre toplanır:

GGE ZLE EA LEY LC İEL BİK İRA

Gönderilen bu mesajı, anahtar kelimeyi bilen kimse düzenler ve mânâ çıkarabilir. Bu. İkinci Dünya Savaşında Alman casusları tarafından kullanılmıştır. Bunun önemli mahzuru kolonların yan yana yazılarak, mânâlı birşey çıkıncaya kadar, denenmesi sonucu çözülebilmesidir. Bu şifrelemeyi daha karmaşık yapan şekilde ikinci bir anahtar kelime kullanılır. İlk halde şifrelenmiş yazı benzer şekilde tekrar şifrelenir: Anahtar kelimeler “elektrik” ve “makina” olduğuna göre,

ELEKTRİK MAKİNA

16248735 514362

GİZLİBEL GGEZLE

GELERİAC CİELBİ

ELEYAK KİRA

şifrelenmiş mesaj

GAİİ ELİ ZELA ELER GECK LYB

şeklinde ortaya çıkar. Bu şifre şekli ise İkinci Dünya Savaşında ABD Stratejik Bürosu tarafından kullanılmıştır. Bu iki şifreleme sisteminin mahzûru orjinal mesajda bulunan harflerin şifreli mesajda da mevcud olmasıdır. Bu, şifrenin çözülmesi ihtimâlini yükseltir.

Yukarıda söylenen mahzûr alfabe değişikliği yapılarak giderilebilir. Meselâ “Ansiklopedi” anahtarından türetilen alfabenin yukardaki mesaj aşağıdaki şekilde ortaya çıkar.

Normal abcçdefgğhıijklmnoöprsştuüvyz

YENİ ABÖNCRSÇŞİDTKFULGÜOHVPIYEJZDM

Mesaj gizlibelgeleriaceleyak

ŞİFRELİ MESAJ ÇTMUTBRUÇRURVTAÖRURDAF

Birinci Dünyâ Savaşında Almanya tarafından kullanılan şifreleme sisteminde ise önce anahtar bir tablo tesbit edilir. Bunun gönderen ve alan tarafından bilinmesi gerekir. Teşkilinde değiştirilmiş alfabe şekli kullanılabilir.

Meselâ “ANSİKLOPEDİ” anahtar kelimesiyle elde edilen alfabe kullanılarak aşağıdaki tablo elde edilir. Tablo kare olacak şekilde rakamlarla tamamlanır:

123456

1. ABÖNCR

2. SÇŞİDT

3. KFULGÜ

4. OHVPIY

5. EJZDMI

6. 234567

Daha sonra mesajın harflerinin koordinatları harflerin altına yazılır:

GİZLİBELGELERİACELEYAK

3253215335351211535413

5434421451416415141611

Sonra bunlar satır olarak ikili okunur:

32-53-21-53-35-35-12-11-53-54-13-54-34-42-14-51-41-64-15-14-16-11

Daha sonra tabloya gidilerek karşılıkları okunarak şifreli mesaj elde edilir:

FZSZGGBAZDÖDLHNEO5CNRA

Yukarda verilen sistemlerde şifreleme ve onların normal yazıya çevrilmesi elle yapılır. Mesajın çok olduğunda bunun mekanikleştirilmesi gerekir. Bunun için dişliler kullanılarak çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygını İsveçli bir mühendis tarafından gerçekleştirilen Hagelin sistemidir. Sistemde mesajın verilmesi ve şifre alfabesinin seçiminde çok imkân olduğu için bu sistem günümüzde 60 ülke tarafından kullanılmaktadır.

Kodlama: Bu tür sistem, değişik alfabe kullanılmasının geliştirilmiş şeklidir. Sistem uzun olup, her kelime ve deyimi kodlar. Alfabetik olarak düzenlenmiştir. Her kelimeye bir sayı getirilir. Bâzı ticârî kodlar gibi olmayıp açıktırlar. Kodlama ile mesaj 1/5 civârında kısaltır.

3. Şifre çözümü metodları: Genel olarak çok çeşitli ihtimâllerin denenmesiyle yapılır. Bütün şifreler çözülemez. Meselâ Mayıs 1943-Mayıs 1944 arasında alınan 46342 Rus şifresinden ancak 13312 tanesi Almanlar tarafından çözülebilmiştir. Günümüzde bilgisayarlar, çözücülerin en büyük yardımcılarıdır. Çözümde ilk araştırılacak şey şifreli yazıda geçen harflerin tekrar oranı olur. Bu oran normal bir yazıdaki harf tekrar oran ile karşılaştırılarak şifre harflerinin karşılıkları araştırılabilir. Meselâ, eğer şifreli bir yazıda “s” harfi çok kullanılmışsa, bunun bir Türkçe şifre için “a” harfine, İngilizce veya Almanca’da “e” harfine ve Rusca’da “o” harfine karşı gelebileceği ihtimali büyüktür. Çünkü bunlar o lisanda en sık kullanılan harflerdir. Günümüzde şifre çözümü modern cebrin bir kolunu teşkil etmektedir.

4. Çözülmeyen şifreler: Bu konuda şu söylenebilir ki, insanoğlu tarafından yapılıp da, insanoğlu tarafından çözümlenmeyecek şifre yoktur. Ancak bâzı şifrelerde çözüm için o kadar çok ihtimâl vardır ki, şifre çözülemez telâkkî edilebilir. Meselâ burada açıklanan iki anahtar kelime ve arkasından tablo şeklindeki şifrelenmenin kullanılarak bir yazının şifrelendirilmesinde o kadar fazla çözüm olma ihtimâli mevcuttur ki, bin bilgisayar bin sene çalışsalar bütün ihtimalleri elden geçiremezler.

5. Târihî gelişim: Kriptoloji veya kriptografi’deki “kripto” gizli anlamına gelir. Kriptoloji, bir ilim olarak ilk defa Araplarda ortaya çıkmış ve başarılı bir şekilde kullanılmıştır. Müslüman Arablar, yalnız şifreleme sistemleri üzerinde çalışmamış, çözüm metodları da geliştirmişlerdir. Harflerin sık tekrarlarının araştırılması ve buna dayanan, çözüm metodu bu zamandan günümüze gelmektedir. Bilimsel kriptolojinin gelişimiArablardan daha sonra Avrupa’ya geçmiştir. Telgrafın doğuşu ile değişik alfabeleri kullanarak şifreleme yapma yaygın olarak kullanılmış ve ilk telgraf 19. yüzyılda Osmanlı ülkesinde kurulmuştur. Radyonun gelişmesi mesajların bu vâsıtalar ile iletilmesini doğurmuştur. Radyo mesajlarının kolayca dinlenebilmesi mesajların şifrelenmesinin önemini bir kat daha arttırmıştır. Birinci Dünyâ Savaşından sonra kriptoloji artık yalnız savaş zamanında kullanılan bir ilim olmaktan çıkmış, barışta geliştirilmesine önem verilmiştir. Amerikalı William F.Friedman önemli bir adım atarak şifre çözümünde matematik metodları kullanmıştır. İkinci Dünyâ Savaşında kriptoloji vazgeçilmez bir araç olmuştur. Mesajlar bir yanda en karmaşık şekilde şifrelenirken, karşı mesajların çözümünde büyük gayret sarf edilmiştir. Günümüzde gerek devletlerin gerekse askerî birliklerin en çok kullandığı usûl şifreleme olup hâlâ geçerlidir.